E puer Wierder iwwer Wierder

Dës Kéier geet et bis an d’Hee! Et geet ëm Hee, Grumm an d’Konscht, d’Meteoaschätzen ze kënnen.


S: D’Caroline Döhmer ass Proff fir lëtzebuergesch Grammaire an Orthografie op der Uni Lëtzebuerg an erzielt eis – wéi den Numm vun der Emissioun et scho verréit – „e puer Wierder iwwer Wierder“. Gudde Mëtteg Caroline!
C: Moien alleguer, moie Simon!
S: Wéi ee Wuert hues de eis haut matbruecht?
C: Haut schwätze mer iwwer Grumm.
S: A wat ass dat dann?
C: Haut gi mer rëm an de Stall an zwar geet et ëm Hee, awer net ëm Hee u sech, mee ëm den zweete Schnatt vum Hee an deen heescht Grumm. An domat beschäftegt een sech, wann een selwer Déieren hält, déi dat iessen, well Bauere maachen net just eemol am Joer Hee, well se mëttlerweil esou effikass si mat hire Maschinnen, dass se dat e puer Mol kënne maachen an well eise Summer oft sou laang ass, dass d'Gras e puer Mol nowiisst.
S: A firwat huet dat zweet e speziellen Numm?
C: Dat huet och a villen Dialekter vum Däitsche speziell Nimm an zwar gëtt et och d'Bezeechnungen Emd oder Emde, Ettgrön, Öhmd, Grummet oder Grummt oder wéi am Lëtzebuergeschen Grumm.
S: Dat hunn ech alles nach ni héieren.
C: Et si jo souzesoen och Fachbegrëffer. De Grumm ass schonn am mëttelhéichdäitsche beluet am 13. Joerhonnert oder souguer méi al, dat kënne mer net genee soen. Et setzt sech zesummen aus de Bestanddeeler ‘gruon’ a ‘mât’. An ‘gruon’ ass d'Faarf gréng, och schonn am alhéichdäitschen ‘gruoni’ an am Sënn vu frësch a jonk a säfteg, a mât ass quasi d'Substantivéierung vun ‘méien’. Dat ass e Wuert, wat een haut och am Däitsche fënnt, mat geschriwwen M-A-H-D, och wann een dat éischter selten héiert.
S: Mahd och nach ni héieren.
C: Dat war mir och nei! An hautzudaags ass mat der moderner Landwirtschaft och en drëtte Schnatt méiglech mam Hee. An deen éischten ass dat, wat normalerweis fir Päerd geholl gëtt, a Grumm ass alles, wat am selwechte Joer, also am selwechten Summer nach eng Kéier nogeschnidde gëtt, well heiansdo wiisst d'Gras enorm an da rentéiert et sech fir d'Baueren, fir nach eng Kéier eppes draus ze maachen, awer dat gëtt dann net méi Hee genannt, mee Grumm, an dat ass oft fir d'Kéi.
S: A firwat ass dat oft fir d’Kéi?

C: D'Hee vum éischte Schnatt ass einfach besser fir d'Verdauung vum Päerd, well dat vum éischte Schnatt huet manner Eewäis a méi Rohfaser. Dat heescht manner Turbohee. Et geet einfach drëm, dass se dovunner méi knaen a manner Energie kréien. Fir e Päerd ass dat am beschten. Bei Kéi geet et jo oft drëm, dass se séier sollen usetzen a séier déck ginn an déi si jo och Widderkäuer, hir Verdauung leeft anescht of. Fir Kéi ass et kee Problem, dass et vill Eewäis huet.
S: A wéi kënns de un dat Spezialwëssen?
C: Ma ech hale meng Päerd selwer an do muss ech mech engersäits selwer informéieren, wat gutt fir Päerd ass, an anerersäits schwätzen ech och vill mat Baueren, well ech eeben Hee wëll kafen oder vun eiser Wiss gemaach kréien.
Dat ass awer och eng Wëssenschaft fir sech. Do geet et dann och ëm d'Fiichtegkeet vum Hee a wéi een et lagert an wéini et soll geschnidde ginn an wann d'Baueren an d'Hee ginn, sou heescht dat nämlech, wann Hee gemaach gëtt, da geet een an d'Hee, da muss een och gutt oppassen, dass et da fënnef Deeg net reent, well dat Hee, wat mir maachen, dat ass souzesoe loftgedrëschent.
An da muss et nach gekéiert ginn, fir dass et net ënnen drënner naass gëtt, also muuschteg gëtt, an do muss een ëmmer bëssen d'Meteo kucken, well an de Meteosendungen ass et jo oft sou, dass se een Dag oder zwee Deeg am Viraus soe wéi d'Wieder gëtt, awer selten fënnef Deeg an da brauch ee jo wierklech eng Garantie, dass d'Hee guer kee Reen kritt. Dofir huet een oft eebe su Bauere-Reegelen oder déi, déi dat spieren, dass et dann net soll reenen, an dann mierks de, wann déi éischt Baueren ufänken, an d'Hee ze goen.
S: A wann et awer reent?
C: Da gëtt d’Hee schlecht oder et kann een och Silage maachen, do gëtt dat dann an di Plastiksbotten agewéckelt an do ass et mam Reen egal.
S: Da soe mer der merci, Caroline, a freeën eis op déi nächst Kéier!
C: Merci och! An d’Schlusswuert ass: Äddi! 

Episoden