E puer Wierder iwwer Wierder

Dës Kéier geet et ëm d'Negatioun an ëm e Phenomeen, dee Skopus heescht.

S: D'Caroline Döhmer ass Proff fir lëtzebuergesch Grammaire an Orthografie op der Uni Lëtzebuerg an erzielt eis bei der Emissioun WiWi "e puer Wierder iwwer Wierder". Gudde Mëtteg Caroline!
C: Moien alleguer, moie Simon!
S: Haut dréit sech alles ëm ‘net’.
C: Richteg, haut erzielen ech eppes iwwer Negatioun. A wien nach eis Emissioun ‘Kuriositéiten aus der Lëtzebuerger Sprooch’ kennt a gutt nogelauschtert huet, deen erënnert sech vläit. Haut geet et nämlech ëm e Phenomeen, wat Skopus heescht.
S: Skopus? Lo muss de eis nees bëssi weiderhëllefen, wgl.
C: Hokus Skopus! Mmm, vläit kenns de jo dat englescht Wuert ‘scope’?
S: _____
C: Do heescht et dann ‘the scope of my possibilities’, also den Ëmfang dovunner, alles, wat dorënner fält. A genee sou verhält sech eng Negatioun och, se kann e Skopus op bestëmmt Wierder hunn, also d’Negatioun ‘net’ kann eenzel Wierder beaflossen a de Sënn vun engem Saz komplett veränneren, je nodeem wou se steet.
Normalerweis setzt een den ‘net’ virun dat Wuert, wat soll negéiert ginn. An dat huet oft eng kontrastiv Bedeitung: net DU, mee dat anert, net HEI, mee do.
S: Häss de do nach e Beispill?
C: Naturellement! Huele mer mol d’Beispill: Ech hunn dech gär.
Sou, an elo maache mer e Skopusspill. Ech kann nämlech den ‘net’ op verschiddene Plazen asetzen an dann negéiert en ëmmer eppes aneres.
Net ech hunn dech gär.
Ech hunn net dech gär.
Ech hunn dech net gär.
S: A jo, dat ass ëmmer liicht anescht. Mee och vun der Betounung.
C: Genee. An ech hat dat lo grad kontrastiv genannt, well déi eenzel Sätz sinn dann: Net ech hunn dech gär, mee den Tun huet dech gär. Do ass dann och e Wiessel vun der Betounung, dee mam Skopus zesummenhänkt.
Oder: Ech hunn net dech gär, mee den Tun.
Oder: Ech hunn dech net gär – do ass dann déi ganz Aktioun negéiert.
S: Dat ass zwar en haarde Beispillsaz.
C: Jo, ech weess, et sollt och keen emotionalen Trauma sinn, mee un deem Saz léisst sech ganz schéi weisen, dass den ‘net’ einfach e Skopus kann hunn iwwer bestëmmt Sazdeeler.
Sou, an um Enn nach e bëssen Orthografie. Den ‘net’ gehéiert nämlech zu de sou genannte Funktiounswierder a gëtt esou einfach wéi méiglech geschriwwen.
S: Wat si scho méi Funktiounswierder?
C: Dat si kleng grammatesch Wierder, déi heefeg benotzt ginn. An dësem Fall ass ‘net’ eng Negatiounspartikel.
S: A wéi ass elo déi richteg Schreifweis vun ‘net’?
C: n e t.
S: Ouni Treema?
C: Jo, ganz einfach n e t. Ech weess awer, wat s de mengs, well d’Wuert ‘Mëtt’ zum Beispill, dat bis op de Laut am Ufank ganz änlech kléngt, schreiwe mer M ë t t. Awer ‘Mëtt’ ass en normaalt Substantiv – en Inhaltswuert – a gëtt dofir no den normale Reegele geschriwwen.
Den ‘net’ kënnt awer sou heefeg vir, dass en eng vereinfacht Schreifweis huet. An et gëtt eng Rumeur, dass de Josy Braun sech virun 30 Joer staark gemaach huet fir dës vereinfacht Schreifweis ouni Treema, well et op der Schreifmaschinn net sou evident war, fir séier mol en Treema op den ‘e’ ze tippen. An d’Wuert ‘net’ gehéiert zu de frequente Wierder. Dat kënnt einfach richteg heefeg vir.
S: Also kënnt do säit 30 Joer keen Treema drop?
C: Bal, säit 1999, also säit 25 Joer.
S: Net ouni Treema, ech versiche mer dat ze verhalen! Villmools Merci, Caroline, a bis déi nächst Kéier!
C: Merci och! An d'Schlusswuert ass: Äddi!

Episoden