E puer Wierder iwwer Wierder

Et geet ëm deen Allerwäertesten. Donieft gitt Dir och gewuer, wat et bedeit, d’Aaschkaart ze zéien.

S: D’Caroline Döhmer ass Proff fir lëtzebuergesch Grammaire an Orthografie op der Uni Lëtzebuerg an erzielt eis – wéi den Numm vun der Emissioun et scho verréit – „e puer Wierder iwwer Wierder“. Gudde Mëtteg Caroline!
C: Moien alleguer, moie Simon!
S: Wouriwwer schwätze mer dann haut?
C: Haut geet et ëm den Hënner, anzwar ëm de méi graffen Term ‘Aasch’.
S: Also Caroline, du weess, dass mer nomëttes lafen an och vläit Kanner nolauschteren.
C: Ech muss mech elo direkt entschëllegen, dass ech haut e grafft Wuert soen, mee och als Linguistin beschäftegen ech mech mat graffe Wierder a wëll déi och gäre reflektéieren a weisen, wéi hir Bedeitungsnuancë sinn. A wien nach ni ‘Aasch’ gesot oder geduecht huet, der werfe den ersten Stein.
S: Och wouer, jo.
C: An wann Der mat deem ellene Wuert net su frou sidd, da stellt Iech einfach vir, ech géif en ‘t’ hanne schwätzen an ech géif vun Beem a vun Äscht schwätzen a vun engem Bam a vun engem Aascht.
S: E Bam an en Aascht, gotcha. Wat ass dann elo linguistesch intressant?
C: Och haut hunn ech als éischt e klengen Orthografie-Tipp matbruecht. D'Wuert ‘Aasch’ kann ech entweeder schreiwen A-A-S-C-H oder A-A-R-S-C-H. Hei ginn et zwou Optiounen, well mer et eemol schreiwen, wéi mer et am Lëtzebuergeschen héieren, ouni R. An eemol schreiwe mer mat R, wa mer dat däitscht Wuert als Virbild huelen an do ass et ‘Arsch’.
S: A wou kënnt dat Wuert eigentlech hier?
C: Dat geet ganz wäit an d’Zäit zréck an du kanns mer lo bestëmmt soen, wéi dat Wuert am Briteschen heescht.
S: Arse.
C: Genee wéi am Engleschen „arse“ an am Däitschen „arsch“ an am Lëtzebuergeschen „Aasch“ ass dat Wuert schonn Dausende vu Joren al an dat geet zréck op eng indoeuropäesch Wuerzel, déi „ers“ oder „ors“ ass. An dat ass vun engem Verb ofgeleet an et heescht ‘sech beweegen’ oder ‘erauskucken’. An elo ass awer onkloer, wéi eng Bedeitung den Ausléiser war. Well esou gesinn ass den Hënner eppes, wat sech esouwuel beweegt wéi och erauskuckt, also béid Erklärunge maache Sënn. An dat huet sech duerch déi ganz germanesch Sproochen an där Form esou erausgebilt.
S: Ok, intressant.
An dann hunn ech um Enn nach eng kleng Geschicht iwwer de Begrëff ‘Aaschkaart’.
S: Du mengs wéi bei ‘d’Aaschkaart zéien’?
C: Genee. D'Aaschkaart ass eng Bezeechnung aus dem Futtball.
S: Ech mengen, dat hunn ech schonn eng Kéier héieren.
C: Also haut benotze mer et zwar meeschtens ausserhalb vum Futtballkontext, soe mer sou, ‘d'Aaschkaart zéien’ bedeit jo su vill wéi ‘keng gutt Affär maachen’ oder ‘Pech hunn’ oder dass et grad net su gutt fir ee leeft. An déi Metapher kënnt aus dem Futtball, an zwar nach méi genee aus där Zäit, wou d'Tëlee nach schwaarz-wäiss war.
S: A sou, wéinst der Rouder Kaart oder wéi?
C: Ma, Rout Kaarten a Giel Kaarten sinn am Futtball jo ganz kloer Verweiser. Awer an enger schwaarz-wäisser Opnam gesäis du net, wéi eng déi rout ass a wéini déi giel kënnt. … an déi maache jo fir de Verlaf vum Spill en enormen Ënnerscheed! An dofir ass an der schwaarz-wäisser Tëlee déi Giel Kaart aus der Broschttäsch gezu ginn an déi Rout Kaart aus der Täsch vun der Box.
Aus deem Grond gouf déi méi krass Rout Kaart aus der Aaschtäsch gezunn a war deementspriechend d'Aaschkaart. Sou gesinn, wann een d'Aaschkaart gezunn huet, dann krut en eng Rout Kaart an et konnt een net méi sou maachen, wéi ee wollt. An ‘d'Aaschkaart zéien’ ass awer aus dem Sportberäich erauskomm a mer benotzen dat haut allgemeng fir ze soen: also do hues de wierklech d'Aaschkaart gezunn. Bedeit: do has de awer lo guer keng Chance.
S: Et ass zwar cool, dass dat aus dem Futtball kënnt!
C: Kann ech nach beim Theema Aasch ganz séier eent vu menge Liblingswierder aus dem LOD soen?
S: Jo, natierlech, lo sinn ech zwar gespaant.
C: Aaschkréchesch.
S: Wat e Wuert!
C: An dat ass och mäi lescht fir haut, obwuel, séier nach: äddi!
S: Äddi, Caroline, a merci, dass de hei waars!
 

Episoden