E puer Wierder iwwer Wierder

Haut dréit sech alles ëm den Uhrzeigersënn a Wierder, déi mer aus anere Sproochen iwwerhuelen. Donieft gitt Dir och gewuer, firwat d'Fransousen et immens komplizéiert maachen a se am Québec méi kreativ sinn, wann et ëm d'Richtung vun der Auer geet.


S: D'Caroline Döhmer ass Proff fir lëtzebuergesch Grammaire an Orthografie op der Uni Lëtzebuerg an erzielt eis – wéi den Numm vun der Emissioun et scho verréit – "e puer Wierder iwwer Wierder". Gutte Mëtteg Caroline!
C: Moien alleguer, moie Simon!
S: Haut geet et ëm e Wuert, dat ech selwer wollt erkläert kréien.
C: Ganz genee. Mer hate virun e puer Wochen driwwer geschwat.
S: Ech hat driwwer nogeduecht, wéi een am Fong 'clockwise' oder 'counterclockwise' op Lëtzebuergesch seet, an ech sinn einfach net dropkomm.
C: An do hues de mech als däin Telefonjoker benotzt.
S: Wéi sou oft, jo.
C: Lo kënnen eis Nolauschterer an Nolauschterinnen sech emol iwwerleeën, wéi si géife soen … Ech ginn dovun aus, dass déi meescht elo un den Uhrzeigersënn oder méi no um Däitschen den Uhreigersinn denken.
S: Dat ass also aus dem Däitschen, mee gëtt et och nach aner Bezeechnungen dofir?
C: Lo muss ee soen, dass mer jo och oft aus dem Franséische Wierder léinen. An elo nees d'Fro zréck: Wéi heescht 'clockwise' op Franséisch?
S: ___
C: Éierlech gesot, sinn ech selwer guer net op déi franséisch Form komm. Wou ech se nogelies hunn, wousst ech och firwat, et ass nämlech einfach eng Ëmschreiwung, et gëtt kee kompakten Ausdrock. Et seet een: dans le sens des aiguilles d'une montre oder eeben deen anere Wee: dans le sens inverse des aiguilles d'une montre.
S: Also do muss ech soen, dass et am Engleschen awer vill méi einfach ass: clockwise; counterclockwise.
C: Absolut. Mee dofir sinn ech am Franséischen net drop komm, well ech gemengt hat, et misst ee kompakte Begrëff ginn, dee mer einfach net afält. An dofir ass d'Franséischt dann hei och keng gutt Virlag, fir et am Lëtzebuergeschen ze iwwerhuelen. Wier et en eenzelt Wuert gewiescht, da wier et méi evident gewiescht, fir et vläit 1:1 aus dem Franséischen ze iwwerhuelen. Intressant war och d'Informatioun um Site vum Office québécois de la langue française. Do stoung als Alternativ och 'dans le sens horaire' oder 'sens antihoraire'. An hei géif ech bal mengen, dass dat nom englesche Prinzip gebaut ass. Ech hunn dee Begrëff och am europäesche Franséische fonnt, mee éischter am Beräich Mathé a bei der Rotatioun vu Maschinnen.
S: Kënne mer da keent am Lëtzebuergesche bauen?
C: Komm mer kucken eis mol déi eenzel Bestanddeeler un. Fir d'Bezeechnung bräichte mer dës Bausteng: Auer, Zär a Sënn.
S: Zär?
C: Dat ass dat traditionellt Wuer fir den 'Zeiger'. Ech perséinlech benotzen 'Zeiger', dat ass da schonn eng Léinform aus dem Däitschen. Oder wéi nenns du dee laangen an dee kuerzen Zipi op der analoger Auer?
S: ____
C: Op alle Fall ass mir nach kee Wuert am Lëtzebuergesche begéint, wou de 'clockwise' mat deene Wierder ëmschriwwe gëtt.
S: A wa mer sou eent erfannen? Am Auersënn? Géint den Auersënn?
C: Dann ass dat zwar sproochlech kreativ, mee et brauch scho méi wéi kreativen Input vun enger Persoun, fir dass nei Wierder entstinn oder sech de Sproochgebrauch ännert. Dat ass sou, wéi wann eng Persoun eppes undeet an domat e ganzen Trend ausléist. Dat gëtt et zwar, mee déi Persoun brauch da vill Afloss a vill Leit, déi et nomaachen. Well Sproochwandel geschitt 'vu bannen', also dat mussen déi individuell Spriecher a Spriecherinne spieren, gutt fannen an et dann nach selwer benotzen, fir dass et sech als Muster etabléiert.
Mee du kanns jo mol kucken, ob s de als Radiospriecher e sproochlechen Influencer kanns sinn.
S: Vläicht! Mir soen dir elo op alle Fall merci fir haut, Caroline, a freeën eis op déi nächst Kéier!
C: Merci och! An d'Schlusswuert ass: Äddi!

Episoden